Hoe worden bakstenen gemaakt?
Hoe worden bakstenen gemaakt?
Zo, bakstenen worden dus gemaakt van klei. Deze klei wordt afgegraven bij de rivier. Het is dus rivierklei! Als je iets van klei wilt maken, moet je de klei bewerken zoals vuil eruit halen en kneden. Maar ook al maak je van klei een rechthoekige baksteen, het blijft klei en klei is zacht. Een baksteen waarmee de metselaar bouwt, is hard.
Hoe wordt de zachte klei-baksteen dan een harde, stevige baksteen?
Filmpje Moos (11) experimenteert in straatbaksteenfabriek
In het filmpje hieronder is te zien hoe de 11-jarige Moos en Jochem van Gelder in en om een straatbaksteenfabriek lopen onder leiding van de bedrijfsleider. In snel tempo nemen de twee alles in zich op wat ze zien, horen, voelen én ruiken. Experimenteren hoort daar bij. Moos gooit onder andere klei in een vormbak en merkt het verschil tussen gebakken en ongebakken steen.
Hieronder lees je in stappen hoe bakstenen worden gemaakt.
Stap 1: voorbewerken
Eerst wordt de klei schoongemaakt. Dat noemen we ‘voorbewerken’. Soms zit in de klei nog stukken metaal, steen, wortels of bladeren. Deze moeten eruit, want anders gaan de machines kapot. Een machine kneedt en mengt de klei. Soms worden andere natuurlijke stoffen, zoals krijt of houtsnippers, toegevoegd.
Kleurbepaling
Het type klei bepaalt (mede) de kleur van de baksteen. Met klei uit de grote rivieren worden rode bakstenen gemaakt, met klei uit het zuiden van het land worden gele bakstenen gemaakt en met zuivere klei (vaak uit het buitenland) worden witte bakstenen gemaakt.
Stap 2: vormen
Om de baksteen de bekende rechthoekige vorm te geven, wordt de klei gevormd. Dit kan op drie manieren:
1. handvorm (handmatig of machinaal);
2. vormbak;
3. strengpers.
De handvormmethode wordt het meest gebruikt. Het klinkt misschien gek, maar het gebeurt tegenwoordig met machines. Een machine maakt kleiballen en gooit deze met veel kracht in de vorm. De klei die aan de randjes uitsteekt wordt eraf gesneden. Daarna keert de machine de vorm om en heb je een baksteen. De baksteen is dan nog wel zacht. Hoe deze hard wordt, wordt in een ander blok uitgelegd. Heel soms wordt de handvormmethode nog met de hand gedaan. Bijvoorbeeld als een heel oud huis hersteld moet worden en het gebouw er net als vroeger uit moet zien.
De vormbaksteen wordt net iets anders gemaakt dan de handvormsteen en ziet er daarom ook anders uit. Een machine drukt de klei in de vorm. De vormbaksteen is glad en strak, terwijl de handvormsteen veel groeven heeft.
Bij de strengperssteen maakt een machine als een soort slagroomspuit, een lange rechthoekige streng (dit lijkt op een cake) van klei. Daarna snijdt de machine de ‘klei-cake’ in plakken, precies zo dik als een baksteen. Deze steen is nog gladder en strakker dan de vormbaksteen. De strengperssteen heeft soms ook gaten, zodat deze steen lichter in gewicht wordt en beter kan drogen.
Stap 3: drogen
Voordat de bakstenen gebakken worden, moet de klei eerst drogen. Al het water (vocht) moet eruit. De bakstenen mogen niet te snel of te langzaam drogen. Daarom zijn er speciale droogschema’s. Tijdens het drogen krimpt de baksteen, zelfs wel een paar centimeter. Daarom worden bakstenen altijd iets groter gemaakt zodat na het drogen de juiste maat overblijft.
Vroeger werden bakstenen gewoon buiten in overdekte droogrekken gelegd om te drogen. Tegenwoordig gebeurt drogen in speciale kamers of tunnels.
Stap 4: bakken
Door de klei te bakken wordt een baksteen keihard en krijgt het speciale eigenschappen zoals een blijvende kleur en hoge sterkte.
Bakstenen moeten langzaam opwarmen, anders kunnen ze scheuren. Het bakken gebeurt in hete ovens van 1000 graden en soms wel meer dan 1200 graden. Hoe warm de oven precies moet zijn, hangt af van de soort klei en welke eigenschappen de bakstenen moeten hebben. Straatbakstenen worden heter gebakken dan metselbakstenen.
Tegenwoordig worden bijna alle bakstenen gebakken in tunnelovens. Dit is een lange tunnel van soms wel 100 meter. De bakstenen worden op ovenwagens gestapeld en langzaam door de tunnel gereden. Aan het begin worden de bakstenen langzaam opgewarmd. In het midden komen ze in de vuurzone terecht (heetste gedeelte van de oven) en daarna worden ze weer langzaam afgekoeld (achterin de oven).
De Nederlandse baksteenfabrieken met een tunneloven gebruiken het schone aardgas. De keramische industrie zoekt altijd nog naar betere alternatieven.
Na het bakken moeten de stenen ook weer langzaam afkoelen. Dit afkoelen mag niet te snel gaan, anders barsten de stenen.